हावाहुरी चल्दा बिजुलीको पोल र रुखमुनि नबसौँ !

 चैत २०, २०७५ बुधबार १३:५१:१ | सर्जु वैद्य

बारा र पर्सामा आएको हावाहुरीलाई पूर्वानुमान गर्न नसकेको भन्दै अहिले मौसमविदको आलोचना भैरहेको छ । जल तथा मौसम विज्ञान विभागले यसअघि गर्दै आएको पूर्वानुमान मिलेको थियो ।

तर अकस्मात हामी मौसमविदले पनि अनुमान गर्न नसकेको हावाहुरीले बारा र पर्सामा ठूलो जनधनको क्षति भयो । यो दुःखको क्षणमा हामी पनि टुलुटुलु हेर्न बाध्य छौँ । प्रि–मनसुनको बेला यस्तो हावाहुरी चल्न सक्छ भनेर हामीले सामान्य पूर्वानुमान मात्रै गरेका थियौँ । तर यो डरलाग्दो विनाशकारी विपदका रुपमा देखा पर्‍यो । यसका केही कारण छन् ।

दुर्लभ र पूवार्नुमान विपरीत !

आइतबार बेलुकी ५ बजेतिर पोखराको आसपासमा स्थानीय वायु सक्रिय भएको थियो । यो निकै सामान्य रुपमा देखिएको थियो । नभन्दै पोखरा क्षेत्रमा यसको कुनै प्रभाव देखिएन । पोखराबाट लगभग निष्क्रिय बनिसकेको यही स्थानीय वायु चितवन हुँदै बारा र पर्सामा पुगेर वितण्डा मच्चायो ।

यो हाम्रा लागि पनि नयाँ थियो । सम्भवतः इतिहासमै पहिलो पटक होला । छोटो समयमा स्थानीय वायु सक्रिय भएर ठूलो धनजनको क्षति गरायो । यो अस्वभाविक होइन । तर विल्कुलै नयाँ हो । हामीले सामान्यतया ७२ घण्टा अर्थात तीन दिनसम्मको पूर्वानुमान गर्छौँ। यसका लागि नयाँ प्रविधिको प्रयोग गरिरहेका छौँ ।

अहिले हामीसँग भएको प्रविधिले यो किसिमको अर्थात यति सानो स्थानीय वायुलाई पूर्वानुमान गर्नै सक्दैन । मौसमको पूर्वानुमान भनेको आकाशमा बादल लागेर गरिने होइन । उच्च प्रविधिको प्रयोगले वायुको मापन गरेर त्यसलाई ‘कम्प्युटर सफ्टवेर’को माध्यमले विज्ञानको सूत्र प्रयोग गरेर निकालिन्छ ।

अहिले बारा र पर्सामा आएको जुन हावाहुरी छ, त्यसको मात्रा र असर मापन गर्ने क्षमता हामीसँग छैन । यो किसिमको हावाहुरीको पूर्वानुमान गर्न सजिलो हुँदैन । यसलाई तत्कालै मापन गर्नुपर्छ, जसलाई ‘नाउकास्ट’ भनिन्छ । जसको अवधि दुई घण्टाको हुन्छ । तर यो पनि त्यसै गर्न सकिँदैन । यसका लागि मौसमी राडार अनिवार्य चाहिन्छ ।

सुर्खेतमा मौसमी राडार, तर सञ्चालनमा छैन !

बारा र पर्सामा आएको हावाहुरीको पूर्वानुमान सुर्खेतमा निर्माण भएको मौसमी राडारबाट किन गर्न सकिएन भन्ने धेरेको जिज्ञासा थियो । तर यसको वास्तविकता भने थोरैलाई मात्र थाहा छ ।

मौसमी राडार बनाउन वर्षौँ लाग्छ । विश्व बैंकको सहयोगमा सुर्खेतको रातानाङ्लामा मौसमी राडार त बनेको छ । तर यो सञ्चालनमा आउन सकेको छैन । मौसमी राडार बनेर मात्रै हुँदैन । राडार बनेपछि त्यसलाई सञ्चालनमा ल्याउन उच्च प्रविधि र दक्ष जनशक्ति चाहिन्छ । जुन अहिले हामीसँग छैन । भएको जनशक्ति सीमित छ । राडार सञ्चालनमा ल्याउनलाई आवश्यक प्रविधि विदेशबाट ल्याउनुपर्छ ।

विश्व बैंकले झण्डै ३० करोड रुपैयाँको लागतमा मौसमी राडार बनाए पनि यसलाई सञ्चालनमा ल्याउन समय लाग्छ । सुर्खेतमा भएको राडारले सुर्खेत, बाँके, दाङ वा त्यस आसपासका जिल्लाको मौसम थाहा पाउन सकिन्छ । तर बारा र पर्साको मौसमी विवरण सुर्खेतमा राखिएको राडारबाट लिन सकिँदैन । 

यसका लागि बारा र पर्साकै नजिकमा राखिएका राडार प्रयोग गर्नुपर्छ । सरकारले उदयपुर र पाल्पामा राडार निर्माण गर्ने भनेको छ । तर अहिलेसम्म काम सुरु भएको छैन ।

खोइ अध्ययन अनुसन्धान ? 

मौसमको पूर्वानुमान गर्ने भनेको मौसम पूर्वानुमान पद्धतिले हो । वर्षौँ पहिले यो पद्धति विकास गरिएको थियो । त्यही पद्धतिबाट हामीले अहिले मौसम पूर्वानुमान गरिरहेका छौँ । तर यसले स–साना स्थानीयस्तरमा उत्पन्न हुने वायुलाई मापन गर्न सक्दैन ।

नेपालमा मात्र होइन, विकसित देशमा पनि यस किसिमका वायुलार्ई मापन गर्ने छुट्टै अध्ययन अनुसन्धान गर्ने निकाय चाहिन्छ । जसले नयाँ नयाँ मोडलको विकास गर्न सक्छ । तर अहिले हामीले पुरानै ‘मोडल’लाई प्रयोग गरिरहेका छौँ । 

जल तथा मौसम विज्ञान विभाग स्थापना भएको ५० वर्ष पूरा भएको छ । तर अहिलेसम्म पनि हामीले हाम्रा संरचनालाई बलियो बनाउन सकेका छैनौँ । अध्ययन र अनुसन्धानलाई फराकिलो बनाउन सकेका छैनौँ । 

विकसित देशबाट भित्र्याइएका ‘मोडल’लाई आफ्नो देशमा ल्याइसकेपछि हाम्रो नेपालकै  ‘डाटा’ हाल्नुपर्ने हो । त्यसमा अटोमेटिक मेशिन राख्नुपर्छ । रेडियसन राख्नुपर्छ । मौसमी राडार राख्नुपर्छ । स्याटेलाइटको डाटाहरु पनि राख्नुपर्छ । 

यो सबै डाटा ‘इन्पुट’ गरेर त्यो मोडललाई ‘कस्टमाइज’ गर्नुपर्छ । जसले हाम्रो आफ्नै मौसमी पद्धति छ भन्ने पुष्टि गर्न सकोस् । यसलाई बर्सेनि ‘अपग्रेड’ गर्नुपर्छ । यसरी मात्रै हाम्रो मौसम पूर्वानुमान क्षमता र पद्धति बढ्दै जान्छ । यसका लागि त अध्ययन अनुसन्धान चाहियो । अध्ययन अनुसन्धानका लागि बलियो संरचना चाहिन्छ ।

त्यसमाथि मौसमको पूर्वानुमान भनेको वैज्ञानिक पद्धतिमा रहेर गरिने अनुसन्धान पद्धति हो । तर बिडम्बना हाम्रोमा अध्ययन अनुसन्धान गर्ने शाखा, महाशाखा छैन । खाली अहिले भएको संरचना भनेको पहिलेदेखि नै चलिरहेको पद्धतिलाई निरन्तरता मात्रै दिने हो । तर यसले त सधै साथ दिँदैन । यसैकारण पनि हामीले बारा र पर्सामा ठूलो धनजनको क्षति ब्यहोर्नु परेको हो । 

कम्तीमा नयाँ अध्ययन र अनुसन्धानको निकाय वा संरचना हामीसँग भएको भए हावाहुरी आउनु पहिले हामीले विज्ञप्ति जारी गर्न सक्थ्यौँ । समयमै सुरक्षित रहन आग्रह गर्न सक्थ्यौँ । तर छैन । नभएपछि के नै गर्न सकिन्छ र ? सक्ने जति गरिरहेका छौँ । बाँकी अध्ययन र अनुसन्धान लागि बारा र पर्सामै पुगेर गर्छौँ ।

हावाहुरीबाट जोगिने कसरी ? 

हावाहुरी सामान्यतया चैतदेखि जेठ महिनासम्मै चल्छ ।  प्रिमनसुनको समय भएकाले यो समय ठूलो हावाहुरी चल्ने, घर भत्किने, छाना उडाउने हुन्छ । हामीले अहिलेसम्म देखेको हावाहुरी भनेको घरको छाना उडाउनेसम्मको हो । तर बारा र पर्सामा आएको हावाहुरी आँधीजस्तो छ । जसले केहीबेरमै ठूलो धनजनको क्षति पुर्‍यायो । 

त्यसैले हावाहुरी चल्नासाथ सतर्क हुन जरुरी छ । हावा चल्यो, हुरी आयो, आकाश गड्याङगुडुङ भयो, बिजुली चम्किएजस्तो भयो, चट्याङ पर्‍यो भने तत्कालै सुरक्षित ठाउँमा बस्नुपर्छ ।

यस्तो बेला बाहिर बस्नु निकै जोखिम हुन्छ । कतिपय बिजुलीको पोल र रुखमुनि बस्नुहुन्छ । यो झन डरलाग्दो हुन्छ । चट्याङ पर्ने भनेकै बिजुलीको पोल र रुखमा हो । त्यसैले हावाहुरी चल्नासाथ घरभित्र सुरक्षित भएर बस्नुपर्छ ।

कच्चा संरचनाको घरभित्र पनि जोखिम नै हुन्छ । त्यसैले हावाहुरी चल्नासाथ सुरक्षित ठाउँमा बस्ने गर्‍यो सतर्क भयो भने धेरै हदसम्म ज्यान जोगाउन सकिन्छ । हामीसँग प्रविधि नभएपछि आफैँले ज्यान जोगाउनुको विकल्प पनि छैन । 

(जल तथा मौसम विज्ञान विभागका महानिर्देशक वैद्यसँग विष्णु विश्वकर्माले गरेको कुराकानीमा आधारित)

अन्तिम अपडेट: मंसिर १०, २०८१

उज्यालोका खबर फेसबुक, इन्स्टाग्राम, एक्स ट्वीटर र यूट्युबमा हेर्न तथा उज्यालो रेडियो नेटवर्क ९० मेगाहर्जसँगै देशभरका विभिन्न एफएम रेडियोहरुबाट पनि सुन्न सकिन्छ । उज्यालोमा प्रकाशित तथा प्रसारित सामग्री यस संस्थाको स्वतन्त्र, निष्पक्ष र तथ्यमा आधारित सम्पादकीय नीतिबाट निर्देशित छन् र गल्ती नहोस भन्नेमा सचेतता अपनाएर तयार पारिएका छन् । प्रकाशन र प्रसारण भएका सामग्रीको विषयमा तपाईको गुनासो, प्रतिकृया र सुझावलाई हार्दिक स्वागत गर्दै गल्ती भएको पाईएमा तत्काल सच्याइने जानकारी गराईन्छ । उज्यालोबाट प्रकाशन तथा प्रसारण हुने सामग्रीको प्रतिलिपि अधिकार यस संस्थामा निहीत रहेकोले संस्थाको अनुमति विना समाचारको नक्कल उतार्ने, पुनरुत्पादन, प्रशारण वा फोटोकपी गर्न पाइदैन । कसैले त्यसो गरेमा कानूनी कार्वाही हुन सक्नेछ ।

सर्जु वैद्य

वैद्य जल तथा मौसम विज्ञान विभागका महानिर्देशक हुनुहुन्छ । 

तपाईको प्रतिक्रिया

समाचार

लोकप्रिय

१

पाकिस्तानमा धार्मिक हिंसा भड्किँदा कम्तीमा ३२ जनाको ज्यान गयो

२

कालीकोटको खाँडाचक्रमा नियम विपरीत निमित्त प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत नियुक्त

३

प्रधानमन्त्री ओलीको काम नै ‘सरकार ढल्दैन’ भनेर भाषण गर्ने : विप्लव

४

आईपीएल इतिहासकै महँगा खेलाडी बने श्रेयस अय्यर, २६ कराेड ७५ लाख भारुमा पञ्जाबमा अनुबन्ध

विचार

उज्यालो टी भी

वैदेशिक रोजगारीमा जादा सुरक्षित हुने तरिका

मनोपरामर्शले बदलेको जीवन कथा

विदेशबाट श्रीमान् फर्काउने साहस बटुलेका वित्तीय कक्षा सहभागीका कथा

मेरो कथा मेरो भोगाई