काठमाण्डौ - शुक्रबार बिहान एक जना छिमेकीको फोन आयो । सोचेँ कोरोना सङ्क्रमण भएका म र मेरी श्रीमतीलाई ढाडस दिन फोन गरे ।

मनमा पीर भएका बेला मान्छेले अरुबाट सहयोग र सहानुभूतिको अपेक्षा गर्छ । मैले पनि त्यही गरेँ । उहाँले एकछिन बाहिर हेर्नु न भन्नुभयो । पीडामा मल्हम लगाउन छिमेकी आए भनेर खुसी हुँदै हतारहतार बाहिर हेरेँ । 

घर अगाडि आठ/दश जना हुनुहुँदो रहेछ । व्यस्तताले गर्दा छिमेकीसँग मेरो खासै हिमचिम थिएन । सामान्य हाई हेल्लो हुन्थ्यो । छिमेकीसँग धेरै निकटता नभएको मेरो परिवारमा समस्या आउँदा छिमेकीहरुको समूह नै आएको देखेर खुशीले गदगद भएँ । कोरोना पुष्टि भएर मनमा खेलेका अनेक तर्कनाहरु एकाएक गायब भए । 

तर मेरो खुसी क्षणभर पनि टिकेन । समूहमा रहेका एक जनाले भन्नुभयो ‘तपाइँको घरमा एउटा सूचना राख्नु थियो, त्यसको लागि अनुमति माग्न तपाइँलाई बोलाएको ।’ मैले किन र कस्तो सूचना भनेर सोधेँ । उहाँले एउटा ब्यानर देखाउँदै यो सूचना तपाइँको घरमा टाँस्नको लागि अनुमति चाहिएको भन्नुभयो । ब्यानरमा ‘सावधान, कोरोना सङ्क्रमितको घर’ लेखिएको थियो । 

छाति चसक्क गर्यो । भर्खर झुल्किएका घामको किरणमा पनि अँध्यारो अनुभूति भयो । भर्खरै सोचेको छिमेकीको न्यानो सामिप्यता गायब भयो । छिमेकीले स्वास्थ्यलाभको कामना गरेको सुन्न आतुर मेरा कानमा एक किसिमको नमिठो आवाजको धक्का महशुस भयो । मलाई राम्रोसँग थाहा थियो यो भाइरस आफूलाई लागेपछि अरुमा फैलन नदिन के गर्नुपर्छ भनेर । ढोकामा भित्रैबाट ताल्चा लगाएर घरको माथिल्लो तलामा बसेका थियौं । घरमा छोरालाई सङ्क्रमण भएको थिएन । उसलाई सङ्क्रमण हुन नदिन पनि सावधानी अपनाइरहेका थियौं भने बाहिर निस्कने कुरै थिएन । 

मैले सहज हुँदै ‘ठिकै छ ब्यानर राख्न अनुमति खोज्नुभएको हो भने राख्नुस्, तर यसको जरुरी किन पर्यो ? म भित्रबाट चाबी लगाएर घरको माथिल्लो तलामा बसेको छु, बाहिर निस्केको छैन र निस्कने पनि छैन, मलाई लाग्छ मेरो कारण अरु कसैलाई पनि अप्ठ्यारो पर्ने छैन । तपाइँहरुलाई केही समस्या हुन्छ जस्तो लाग्छ भने राख्नुस्, घरको चारैतिर राखे पनि हुन्छ’ भनेँ । 

उहाँहरुले कोरोना सङ्क्रमण फैलन नदिन टोलसुधार समितिले सङ्क्रमितको घर र घर जाने बाटोमा ब्यानर राख्ने निर्णय गरेकोले आफूहरु त्यही अनुसार ब्यानर राख्नको लागि आएको बताउनुभयो । 

मैले थपेँ, ‘ठिकै छ टोलसुधार समितिकै निर्णय हो भने राख्नुस् । समुदायमा बसेपछि मैले समुदायको नियम र निर्णय मान्नैपर्छ । तर यसो गर्नु ठिक चाहिँ पटक्कै हैन । आज मेरो परिवार सङ्क्रमित भयो । भोलि यो दिन जोसुकैलाई आउन सक्छ । सङ्क्रमितलाई ढाडस दिनुपर्नेमा हामीले बहिस्कारको व्यवहार गर्यौँ भने उसलाई सामाजिक विभेदमा परेको महशुस हुन्छ । आत्मबल कमजोर हुन्छ । यसै पनि यो रोगको खास उपचार नभएकोले निको हुन आत्मबल नै चाहिने हो । यदि आत्मबल कमजोर भयो भने सङ्क्रमित थप जोखिममा पर्न सक्छ । 

तत्काल मात्र हैन समाजले गर्ने फरक व्यवहारका कारण सङ्क्रमितले निको भएपछिको लामो समयसम्म पीडा भोग्नुपर्छ । भोलि पनि सहज जीवनयापनमा समस्या हुन सक्छ । अहिले जोखिममा रहेका स्वास्थ्यकर्मीहरु मात्र हैन आम सङ्क्रमितहरु यस्ता क्रियाकलापबाट अरु समस्यामा पर्छन् । यो रोग र बच्ने उपायको बारेमा स्वास्थ्यकर्मीको नाताले तपाइँहरु भन्दा मलाई केही बढी नै थाहा छ ।

यसैले म यो सङ्क्रमण अरुमा नफैलियोस् भन्ने कुरामा सचेत छु । म मात्र हैन अरु कोही सङ्क्रमितले पनि जानीजानी अरुलाई सङ्क्रमण फैलाउँदैन । विभिन्न कारणबाट उसमा सङ्क्रमण भएको हुन सक्छ । त्यसैले उसलाई सहज वातावरण सृजना गर्ने दायित्व समुदायकै हो । 

अझ अहिले सङ्क्रमण भएर निको भएका व्यक्तिको रगत नयाँ सङ्क्रमितको उपचारको लागि प्रयोग गर्न थालिएको छ । समाजमा निको भएका व्यक्तिलाई भोलि त्यसका लागि पनि उपयोग गर्न सकिन्छ । समुदायस्तरमा कोरोना फैलिँदा पहिले सङ्क्रमण भैसकेका व्यक्तिहरु सङ्क्रमणको चेन चुँडाउन ढालको रुपमा प्रयोग हुन सक्छन् । यस्ता कुरातर्फ पनि हामी सचेत भएर 'सङ्क्रमितलाई अपमान हैन, हौसला दिने काम गरौँ न । छिमेकमा त यस्तो हुनु पर्ने हैन र ?’ 

चुपचाप मेरो कुरा सुनेपछि उहाँहरु मुखामुख गर्नुभयो । के सोच्नुभयो कुन्नि, ब्यानर पट्याएर झोलामा राखी त्यहाँबाट बाटो लाग्नुभयो । 

सतर्कता अपनाउँ तर अपमान नगरौँ 

यदि म कोरोना सङ्क्रमित भएपछि बाहिर हिँडे भने मलाई सम्झाउनुपर्छ । नमाने थर्काउन पनि सकिन्छ । तर सुरक्षित भएर बसेको मानिसलाई आत्मबल घटाउने खालको काम गर्नुहुन्न । यदि कोरोना सङ्क्रमितको बारेमा समुदायलाई जानकारी दिनैपर्छ भने पनि त्यो टोल विकास समितिले गर्ने कि स्थानीय सरकारले गर्ने त्यो पनि अधिकार क्षेत्र होला ।

यो किन गरिँदैछ भन्ने कुरा पनि स्पष्ट हुनुपर्ला । ठूलै अपराध गरेको मानिसलाई त सामान्य जीवनमा फर्काउन सहयोग गरिन्छ भने कोरोना सङ्क्रमण हुनु त कुनै अपराध हैन । कोरोनालाई लिएर हाम्रो समाजको सोच परिवर्तन गर्नै पर्छ । मानिसलाई अलि सकरात्मक रुपमा सोच्न प्रेरित गर्नुपर्छ । बिरामीलाई छिमेकीहरुले हौसला दिए भने चाँडो निको हुन्छ । तर अपमान गर्न थालियो भने कोरोना भन्दा मानसिक समस्याले बढी हानी गर्न सक्छ । कतिपय ठाउँमा आत्महत्यासम्मका घटना सुनिएका छन् । यस्ता घटनामा कतै न कतै समुदायले गर्ने खराब व्यवहार कारण बनेका हुन्छन् । 

समाजमा कतिपय यस्ता व्यवहार अन्जानमा भएका हुन्छन्, त्यसो हो भने ती मानिसहरुलाई बुझाउनुपर्छ । सम्झाएपछि त्यस्ता व्यक्तिले व्यवहार सुधार्छन् । तर कतिपयले जानीजानी पनि यसो गरिरहेका छन् । यदि जानेबुझेकै मान्छेले कोरोना सङ्क्रमितलाई अपमान गरेका छन् भने चाहिँ त्यो समाजकै लागि ठूलो समस्या हो । 

मेरो घरमा ब्यानर ल्याउनुको सट्टा शीघ्र स्वास्थ्य लाभ लेखेको ब्यानर ल्याइदिएको भएमा कति राम्रो हुन्थ्यो । मनमा पलाउने आत्मविश्वासले मेरो परिवारको सङ्क्रमण हटाउन आधा काम त्यसैले गथ्र्यो । एक किलो फलफुल ल्याइदिएको भएमा खानु नखानु मेरो कुरा हुन्थ्यो तर दुःख पर्दा छिमेकीहरु कोसेली लिएर भेट्न आए भनेर मेरो आत्मबल उच्च हुन्थ्यो । समाजले यतातिर सोच्नुपर्छ । 

पहिले-पहिले कुष्ठरोग लगायतका रोग लागेकाहरुलाई पनि यस्तै व्यवहार भएको सुनिन्थ्यो । अहिले कोरोनामा पनि यस्तै देखिएको छ । त्यो बेलाको समाज अलि कम बुझेको थियो, तर अहिले त शिक्षित समाज छ । यस्तो कुरा गर्नु भएन । कोरोना लाग्छ कि भन्ने डर सबैमा हुन्छ तर कसरी सर्छ भन्ने कुरा सबैलाई थाहा भैसकेपछि आफू सुरक्षित हुने तरिका अपनाउनुपर्छ । अरुलाई दोष दिने हैन । 

घरमा १२ बर्षको छोरो छ । उसले उहाँहरु किन आउनुभएको भनेर सोध्दा उसलाई के भन्ने मसँग कुनै उत्तर भएन । हामी किन यति धेरै नकरात्मकतातर्फ उन्मुख भएका छौं ? यसले समाजलाई कहाँ लैजान्छ ? यसबारेमा सबैले मनन गर्नुपर्छ । समाजको डरका कारण अझ सङ्क्रमितहरु लुक्न सक्छन् । सङ्क्रमित लुक्दा सङ्क्रमण फैलने जोखिम अझै बढ्छ । त्यसैले यो रोगलाई सामान्यीकरण गर्दै एकले अर्कोलाई आरोप प्रत्यारोप गरेर हैन सबै मिलेर मात्र कोरोना महामारीलाई जित्न सकिन्छ भन्ने कुरा हामी सबैले बुझ्नु जरुरी छ । 

(रत्ननगर बकुलहर अस्पताल चितवनका मेडिकल सुपरिटेण्डेण्ट समेत रहनुभएका डा.बगालेसँग भोजेन्द्र बस्नेतले गर्नुभएको कुराकानीमा आधारित)