साल्पापोखरीबाट फर्केपछि गाउँका धामी झारफुक गर्दा भन्थे, 
साल्पै जाउला, छोरो पाउला .... सै.. सै...! सै .... सै !!
धामीका कैरनभन्दा पहिले झाक्रीका चमर र घण्टले साल्पाका कथा भन्थे,
साल्पा राजा सै...सै..., सै..सै....! साल्पै रानी सै...सै .. सै.. सै... !!
गाउँघरमा सदियौदेखि विजुवा, झाँकी, धामीको ढ्यांग्रो, घण्ट र चमरले भन्थे, 
साल्पा राजा ...ढ्याङ्.... ढ्याङ्....! ढ्याङ्..... ढ्यांङ्.....!!
साल्पा रानी ... सै...सै .. ! सै.. सै... !! 

माझकिराँतमा जन्मे, हुर्केका केटाकेटीका कलिला दिमागमा धामी, झाँक्री र विजुवाहरुले साल्पाका कथा रोपे र हुर्काए । साल्पा जाने तिर्थालुहरुले चौतारीको बटबृक्षले सीतलु दिए झै लेक, नागी र गोठका कथाहरुको सिर्जना र संरक्षण गरे । ती कथा सुन्दै हुर्केकाहरुको दिमागमा साल्पापोखरीको सङ्गलो पानी बगिरह्यो । साल्पा जाने बाटोका नागी र लेकमा चर्ने चौंरी र दौडिने घोडाहरुले दिमागमा बुर्कुसी मारे । पिखुवा, हिंखुवा, इर्खुवा, चिखुवा र रावामा बग्ने पानीमा साल्पा र सिलिचुङका कथा सुसाइरहे । ती खोलाको पानी सुनकोशी, अरुण र तमोरको त्रिवेणीको पवित्र खुवालुङ्मा छल्किरह्यो । ती कथाले पारुहाङ् र सुम्निमाको पूजा र प्रार्थना गरे । कालान्तरमा सिलिचुङ् र साल्पाका कथा, कैरन र किंवदन्तीहरु माझकिराँतबाट फैलिँदै गएर देशब्यापी भए । र, धेरै मानिस ती कथाको बाटो खोज्दै मुन्धुम ट्रेलमा पदयात्रा गर्न थाले । 

मुन्धुम ट्रेल अथवा किराँत संस्कृति र सभ्यताका कथा, कैरन र किंबदन्तीहरुले भरिएको बाटो । यो बाटोमा हिँड्ने रहर त पुरानै हो, तर कहिले के, कहिले के ! मुन्धुम ट्रेल जाने निधोमा पुगेपछि कात्तिकको अन्तिम साता आमालाई सोधें ‘तपाई जाँदा साल्पा जाने बाटो कस्तो थियो ?’ आमाका आँखा चहकिला भए । भन्नुभो ‘जुका धेरै लाग्थे, गोठमा बास बस्नु पर्थ्यो । लेकको बाटो, वर्षामास घुम ओढेर गएका हामी !’ आमा साल्पा गएको ६५ वर्षपछि बल्ल मेरो साईत जुर्‍याे । म जन्मिनुअघि नै चोला उठेका दाजु र दिदीको सन्तापले जलेको मन शान्त पार्न आमा साल्पा जानु भएको रहेछ । 

आमाका सम्झनामा साल्पा जाँदा बास बसेका गोठ, नागीमा चरिरहेका चौंरी, तिनको लामो पुच्छर, आफूहरुले ओढेका घुम, भुटेका मकै भटमास, हिँडेका नागी र साल्पापोखरीको कञ्चन पानी सङ्गलै छन् । साल्पा जाने बाटो र साल्पाको कुरा शुरु भएपछि ज्यान बुढो हुँदै गएको मेरो मन पनि लेक र पाखाको कुहिरोसँगै बतासिन थाल्छ । मनको बतासमा अनेक प्रश्न उड्छन् ‘कस्तो होला साल्पापोखरी, कस्ता होलान् साल्पा राजा र रानी, अनि कस्तो होला साल्पा जाने बाटो !’ आमाभन्दा अघि आमाका पितामाताहरु साल्पा गए । त्योभन्दा अघि उनीहरुका आमा, बा र हजुरआमा हजुरबाले साल्पा पुगेर सुनपाती लगाए । पोखरीको पानीमा नुहाए । भदौरे, म‌ंसिरे र वैशाखे पूर्णिमामा साल्पा जानेहरुको लर्को लाग्थ्यो हामी केटाकेटी छँदा । पुस्तौ अघि शुरु भएको साल्पा जाने लर्को घर फर्केर आउँदा अनेक कथा पनि गाउँ आईपुग्थे । त्यसैले साल्पाका कथा शुरु भएपछि अहिले पनि मन आफै सै... सै गर्न थाल्छ । साल्पा राजा सै...सै..., सै..सै...., साल्पा रानी सै...सै .. सै.. सै... ! 

मनले साल्पा जान सै...सै थालेको धेरै वर्ष भयो । धेरै वर्षपछि साल्पा जाने बाटोमा पहिलो पाईला चाहिँ गएको कात्तिक मसान्तका दिन बिहान मात्र पर्‍यो । भोजपुर र खोटाङको सिमानामा पर्ने चखेवा भञ्ज्याङ नजिकैको गोठेसिंह होमस्टेमा डा. उध्दव राईले हामीलाई (पुरुषोत्तम आचार्य, उमेशसिंह भण्डारी, सुमन खनाल र म) बिदाइको हात हल्लाउँदा बिहानको साढे ७ बजेको थियो ।

मुन्धुम ट्रेल शुरु हुने चखेवा भञ्ज्याङको तीन किलोमिटर पूर्वमा पर्ने गोठेसिंह होमस्टेबाट शुरु भएको गोरेटो ठाडै उकालो लाग्यो । उकालो चढेर हल्का तेर्सो उकालो लागेपछि माङ्लुवा पोखरी पुग्नुअघि नै हामीले चखेवाबाट आएको मुन्धुम ट्रेल भेट्यौं । पदयात्रा गर्न सजिलो होस् भनेर खनेको र ढुङ्गा छापेको बाटो रुवालुङ् हुँदै मेरुङ्को जङ्गलमा पस्यो । यो जङ्गल भोजपुरको छिनामखु नजिकैबाट बग्ने हिंखुवा खोलाको मुहान हो । मेरुङ्को जङ्गल सकिएपछि शुरु भयो बुकी फूलले ढाकिएको नागी, बुकिचुङ् ।

हिउँद वर्षे बुकी फूलले ढाकिने बुकिचुङ् डाँडा लमतन्नै परेको छ । यहाँबाट बाटो हल्का ओरालो लाग्छ । यो ओरालो केहीबेरमा आधा दर्जन घर भएको धोद्रे गाउँमा पुग्छ । चखेवाबाट बिहानै यात्रा थालेका फटाफट हिँड्ने पदयात्री यहाँ खाना खान आई पुग्छन् । अबेला यात्रा शुरु गर्ने र बिस्तारै हिँड्ने पदयात्रीहरु यही बास बस्छन् । चखेवा भञ्ज्याङबाट हिँडेपछि भेटिने यो पहिलो बस्ती हो । पदयात्रा शुरु भएको झन्डै चार घण्टा लेकाली जङ्गल, पाखा र नागीहरु हुँदै यहाँ आईपुगिन्छ । यहाँ खाना खान र बास बस्न होमस्टे छन् ।

धोद्रेबाट अगाडि बढेपछि मैयुङ्को पल्लो किनारा नपुगी बास पाईंदैन । त्यसैले बास बस्न मैयुङ् ताकेर हिड्नेहरु खाना खाएर फटाफट छिमालुङ डाँडाको उकालो लाग्छन् । छिमालुंङ् डाँडा चढेपछि लामो नागी र ओसिलो लेकाली जङ्गल शुरु हुन्छ । नागीमा कतै-कतै घोडा चरिरहेका देखिन्छन् । जलजले नामको यो नागी दुई घण्टाभन्दा धेरै समय लाएर पार नगर्दै बखुवा खोला शुरु हुन्छ । लेकको नागीमा बग्ने यो खोला चारपल्ट तरेपछि शुरु हुन्छ एउटा कडा उकालो । यो उकालो मात्तिम पाखाको डाँडा चढ्दै दिल्पा नागीमा पुग्छ । दिल्पा नागीको तेर्पाया उकालो छिचोलेर नागीको सिरानमा पुगेपछि देखिन्छ मैयुङ्को डाँडा र नागवेली परेर पत्रैपत्रमा फैलिएको विशाल र विस्तारित नागी । मैयुङ्का होमस्टेमा बास बस्ने खबर पहिल्यै गर्नुपर्छ । यो ठाउँमा दुईवटा होमस्टेले पदयात्रीको स्वागत गर्छन्, जसलाई स्थानीयहरु तल्लो र माथिल्लो होमस्टेका नामले पुकार्छन् ।

बिहान साढे सात बजे शुरु भएको पहिलो दिनको हाम्रो यात्रा मैयुङ्को तल्लो होमस्टेमा बिसाउँदा साँझ साढे छ बजेको थियो । पूर्णिमाको झलमल्ल जुनमा हाम्रा धमिला अनुहारलाई अजंगको कुकुरले भुकेर स्वागत गर्‍यो । होमस्टेका सञ्चालक मनिराज राई रेड पाण्डा संरक्षण गर्ने सामूहिक अभियानका वन रक्षक हुन् । खोटाङ, सोलुखुम्बु र भोजपुरका डाँडा र जङ्गलमा समुदायमा आधारित रेडपाण्डा संरक्षण कार्यक्रम चलेको दुई वर्ष भयो । रेडपाण्डाको संरक्षणमा यहाँ विद्यालय र सामुदायिक वन समूह सकृय छन् । मनिराज राई रेडपाण्डा संरक्षण गर्ने समुदायको यही अभियानका एक हिस्सा हुन् । 

मुन्धुमको छोटो यात्रा गर्नेहरु मैयुङडाँडाबाटै भोजपुरको सुन्तलेतिर झर्छन् । बाटोमा भेटिएर हामीसितै अघिपछि गर्दै आएका काठमाण्डाै र पर्वतका दुईजनाको गन्तव्य मैयुङसम्म थियो । तर हामीलाई मुन्धुम पदयात्रामा पूरै फेरो मार्नु थियो । मुन्धुमको फेरो मार्नेहरु यहाँबाट देब्रे लागेर अर्को दिन कुलुपङ्खो पुग्छन् । त्यहाँबाट फेरि एक घण्टा उकालो चढेर साल्पापोखरी पुग्छन् । साल्पाबाट सिलिचुङ चढेर पारुहाङ् र सुम्निमाको परिक्रमा र पूजा गर्छन् । अनि तीन दिन चढेको उकालो एकैदिनमा झरेर बास बस्न भोजपुरको पूर्वी भेगको फेदी बजार झर्छन् । 

हाम्रो लक्ष्य पनि मुन्धुमको फेरो नै हो, तर मैयुङ्मा मध्यराति हल्का असिना पर्‍यो । असिना त दश बाह्र दाना मात्रै पर्‍यो । तर, टीनमा खसेको त्यति असिनाले पनि हाम्रो सातो खायो । भोलि बास बसेको ठाउँमा यसैगरि असिना वा पानी पर्‍यो भने ....!

अत्यास लाग्दालाग्दै उज्यालो भयो । तर, बिहान आकाश खुलेको थियो । चउर तुसारोले ढाकिएर सेतै थियो । सेतो चउरमा टल्केका घामका किरणले रातको चिन्ता छुमन्तर गरे । बिहानी घामको उर्जाले हामीलाई दोस्रो दिनको यात्रा गर्न हौसला थप्यो । र, हामी सोझियौं पूर्वतिर । 

मैयुङका नागीबाट पूर्वमा बाक्लो जङ्गल छ । जङ्गलको बीचमा एउटा भव्य पोखरी छ, जहाँ बिहानैदेखि हाँसका बथान जलकृडामा निमग्न देखिन्छन् । हाँसका जोडी र बथानको कृडास्थल भएकैले होला, यो पोखरी हाँसपोखरीका नामले प्रख्यात छ । भोजपुर जिल्लाको सबैभन्दा लामो खोला पिखुवाको मुहान यही पोखरी हो । यहाँबाट शुरु भएको पिखुवा खोला भोजपुर जिल्लाको मध्यभाग हुँदै ठूल्ठूला फाँटलाई सिञ्चन गरेर पूर्व र पश्चिमबाट आएका अनेक खोलालाई समाहित गर्दै राईघाटमा पुगेर अरुण नदीमा मिसिन्छ । अरुणसित मिसिन पुग्दा पिखुवा आफै असवावको भइसक्छ । 

पिखुवाको मुहान हाँसपोखरीबाट उकालो लागेपछि नागीको टुप्पामा पानी विनाको पोखरी भेटिन्छ । यसलाई यहाँका पाका मानिस तारा खसेको पोखरी भन्छन् । वर्षामा पानीले भरिएको पोखरीमाथि चम्कने तारा पोखरीमा खसेका जस्तो लाग्ने भएकाले यसको नाम तारा खसेको पोखरी भएको होला भन्छन् हाम्रा पथप्रदर्शक शिबहाङ् ।

तारा खसेको पोखरीको किनार नपुग्दै पल्लो डाँडामा देखिने हिमालका चुचुराहरुले पदयात्रीको स्वागत गर्छन् । यहाँबाट शुरु भएका हिमालका चुचुराहरु फोक्टे खर्क, हाङ्मा कुवा हुँदै सातदोबाटो पुग्दा पदयात्रीलाई अगाँलो नै हालुला जसरी नजिकिन्छन् । सातदोवाटोमा उभिँदा मकालु, चारपाटे, सगरमाथा र चोयुबाट आएको हावाले गाला छोएर जान्छ । यहाँबाट बाटो फेरि हल्का ओरालो लाग्छ । र यो ओरालो बाटो बलौटे भञ्ज्याङमा पुग्छ । बलौटेमा आधा दर्जन जति गोठहरु छन् । तर गोठमा मानिस कमै बस्छन् ।

हाम्रा पथप्रदर्शक भन्छन् बलौटेबाट हिडेपछि कुलुपङ्खाे भञ्ज्याङ नपुगि मान्छेको बस्ती भेटिंदैन । आजको रात हामीले पनि गोठमा काट्नु पर्ने छ । हिजो परेको पूर्णिमाको मेला भरेर फर्कने यात्रुहरुले भरिएर बास बस्ने गोठ नपाईने डर पनि छ । त्यसैले, हाम्रो टोलीका गणेश साङपाङ् बिहानै हामीलाई छाडेर अघि लागे । 

भरेको बास बस्ने रावाधापको गोठ कव्जा गर्न हाँसपोखरीबाट अघि लागेका गणेश हामीभन्दा दुई घण्टा अघि बलौटे पुगे । हामी सबैलाई खाना पकाउने बन्दोवस्त मिलाए र अघि लागे । हामी बलौटे पुग्दा उनी खाना खाएर ह्याकुलेको उकालो लागिसकेका थिए । उनले भरेका लागि साग, आलु र नून तेल सहित मसला पिधेर लगेको थाहा पाएपछि हामीले पनि फटाफट खाना खायौं ।

गणेशका पदचाप पछ्याउँदै हामी पनि ह्याकुलेको उकालो चढेर हर्कटे र जुके हुँदै गुँरासेको जङ्गलमा पस्यौं । मुन्धुम पदयात्रीका लागि गुराँसे यस्तो जङ्गल हो, जहाँ कम्तीमा १५ प्रजातिका गुराँसले २५ खालका रङ्गहरु भरेर यो जङ्गललाई रङ्गहरुको क्यानभास बनाउँछन् । तर, अहिले गुराँस फुल्ने मौसम होईन । तर पनि गुराँसको जङ्गल हराभरा छ । यो ठाउँबाट अघि बढेपछि पुगिने लौरेको फे्दबाट मुन्धुम पदयात्राको चुनौतीले भरिपूर्ण बाटो शुरु हुन्छ, जस्लाई लौरी विनाको उकालो भनिन्छ । 

हर्कटे छाडेर जुँके पुगेपछि मुन्धुम मार्गमा पदयात्रीका लागि छापिएका ढुङ्गा हराउँछन् र खनेको बाटो पनि सकिन्छ । लौरे फेदबाट शुरु हुने लौरी विनाको उकालो ठाडो त छँदैछ, बाटो पनि तारेभीर हुँदै उकालो चढ्छ । छङ्गाछुर भीरलाई वादलले छोपेको बेला त आँखालाई खासै कष्ट हुँदैन, तर दिन खुलेको छ र घाम पनि लागेको छ भने उचाई भयको लक्षण भएका मानिसको हंसले ठाउँ छाड्छ । स्थानीय मानिसले झन्डै दुई किलोमिटर ठाडो उकालो डेढ घण्टामा छिचोल्छन् । पदयात्रीका लागि लौरेको उकालो चढ्न कम्तीमा दुई घण्टा लाग्छ । बाटो साँघुरो र ठाडो छ । काँसका बुटा समातेर यो उकालो चढ्दा कुनै–कुनै ठाउँमा मलाई मेरो मुटु हातमा छ कि पातमा छ जस्तो लागिरह्यो । 

उकालोको टुप्पामा पुगेपछि हिमालको लर्को देखिन्छ देब्रेतिर । अनि केही तेर्सो हिडेर पुगिन्छ बास बस्ने ठाउँ रावाधाप भञ्ज्याङ् । यो खोटाङ जिल्लाको रावा खोलाको सिरान हो र मुन्धुम यात्राको दोस्रो दिनको बिसौनी पनि । तर, यहाँ सास फेर्ने प्राणी बटुवाहरु मात्र हुन्छन् । गोठ त छन्, तर मानिस, चौरी र भेडा बस्दैनन् । वर्षामा भरिने गोठहरु हिउँदमा खाली हुन्छन् । बास तिनै रित्ता गोठमा बस्नुपर्छ । त्यसैले, रातको बास र अन्नपानीको जाहो आफैले गर्नुपर्छ । झन्डै ३५ सय मिटर उचाईको भञ्ज्याङ्मा हिमालबाट आएको चिसो सिरेटोले गोठका चित्रा र भित्ताका कापबाट पसेर पदयात्रीलाई रातभरि चिल्छ । चित्रामाथि म्याट, म्याट माथि ओछ्याएको स्लिपिङ् व्यागभित्र जीउलाई बेरेका तीनपत्र लुगाले पनि यहाँको चिसोलाई रोक्न सक्दैन । त्यसैले, धेरै पदयात्रीहरु यहाँ अबेलासम्म झिक्रा बालेर आगो वरिपरि गीत गाउँदै बस्छन् । एक झमट निद्रा पर्‍यो भने यहाँको रात मज्जाले बितेको ठान्नुपर्छ । शिबहाङ र गणेश धेरैपल्ट यहाँ बास बसे, तर पनि रावाधापको रात निद्रामा बिताएको एउटा पनि सम्झना छैन उनीहरुसित पनि । तर, हामी यति थाकेका थियौं, निदाउन नसेकेको पीरमा कतिबेला एक झमट निदाइयो भन्ने कसैलाई पनि थाहा भएन ।  

यो कष्टकर रातको अनावरण अति आकर्षक र लोमहर्षक हुन्छ । रात सकिन नपाउँदै पूर्वका डाँडा कालाबाट राता हुन थाल्छन् । अनि राता हिमालका चुचुरा बिस्तारै सुनौला भएर खुल्न थाल्छन् । यी चुचुराहरु अरुण उपत्यकाबाट उठेको सेतो कुहिरो छेडेर घाम ताप्न माथि उठेको देख्दा लाग्छ म शशरीर कुनै देवभूमीमा उपस्थित छु । अरुण उपत्याकाको कुहिरोमाथि उठेका हिमालका चुचुरा हेरेपछि गोठको बास र रातको कष्ट एकसाथ छु मन्तर हुन्छन् । 

यहाँबाट अघि बढेपछि कतै पनि पानीका मुहान छैनन् । त्यसैले रावाधापमै पानी तताएर बोक्नुपर्छ । यहाँबाट यात्रा शुरु गर्नुअघि तातो र पोषिलो खानेकुरा पनि खानुपर्छ । रावाधापबाट बास बस्ने ठाउँमा नपुगेसम्म बाटोमा पानीका मुहान त भेटिदैनन् नै, खानेकुरा बेच्ने पसल र गोठ पनि भेटिंदैनन् । कम्तीमा छ देखि आठ घण्टा यात्रा नगरि कुलुपङ्खो पुगिंदैन । आजको यात्राको अन्तिम विन्दु मावा बजार वा कुलुपङ्खो हो । त्यहाँ पुगेपछि मात्र खान र बस्न पाइन्छ । त्यसैले, बाटामा खाने खाजा पनि भोजपुर वा चखेवाबाटै झोला र खल्तीमा राखेर जानुपर्छ ।

पानी र खाना नपाइने भए पनि यो दिनको यात्राको आफ्नै मज्जा छ । रावाधापबाट देब्रे मोडिएर दाहिने लागेपछि शुरु हुन्छ बाक्लो धुपीको जङ्गल । बाँझको जङ्गल हिजै सकियो भनेर चिन्ता गर्नु पर्दैन । रावाधापबाट पदमार्गमा फेरि ढुङ्गा छापिएको फराकिलो बाटो शुरु हुन्छ । यो बाटो धुपी सल्लाको जङ्गल हुँदै ओरालो झर्छ । खारिएको र ढुङ्गा छापिएको पदमार्ग हल्का ओरालो झर्दै आज अर्को जलजले पुग्छ । जलजले चउरको दाहिनेपट्टी हाँडीपोखरी र देब्रेपट्टी मुन्दुम पोखरी छन् । मुन्दुम पोखरीबाट देब्रे मोडिएपछि शुरु हुने जङ्गलमा हल्का उकालो चढ्दै गएपछि पुगिने ठाउँलाई निकास भनिन्छ । निकासमा पनि पर्वका बेला मेला लाग्छ । तर पानीको मुहान यहाँबाट एक किलोमीटर टाढा छ । निकासबाट हल्का उकालो चढ्दै गएपछि फेरि आजको गुराँसे आउँछ । गुराँसेबाट शुरु हुन्छ अघिल्लै दिनको जस्तो कडा ठाडो उकालो । यो उकालोलाई रुनाको उकालो भनिन्छ । रुनाको उकालो पनि ठाडो छ, तर पदमार्गमा छापिएका ढुङ्गा र फराकिलो बाटोका कारण उकालो चढ्न सजिलो लाग्छ । रुनाको उकालो चढ्न सरदर दुई घण्टा लाग्छ । यो उकालो विषेचुङ्मा पुग्छ । बिषे चुङ् अथवा विष लागेको डाँडा । किम्बदन्ती सम्झदै शिबहाङ भन्छ्न् ‘यो डाँडामा एकजना धामी बिष लागेर फत्र्याक–फत्र्याक परेका थिए रे । पारुहाङले बचाएपछि उनी बचेर सिलिचुङ पुगेछन् । त्यसपछि यो ठाउँको नाम बिषे चुङ् अथवा विष लागेको डाडा भयो रे !’

बिषे चुङबाट तेर्सो बाटो शुरु हुन्छ । घाम लागेका बेला गाउँहरु निकै त....ल....र प...र .. देखिन्छन् । पहाडको काछैकाछ आधा घण्टाजति तेर्सो बाटो हिडेर एउटा मोडमा पुग्दा अचानक एउटा घरको आँगनमा पुगिन्छ । त्यो घर पार गर्नासाथ भञ्ज्याङमा दुई, तीन घर देखिन्छन् । पूर्वी भोजपुर र सङ्खुवासभाबाट सोलुखुम्बु आउजाउ गर्ने पदयात्रीहरु भेटिने कुलुपङ्खो भञ्ज्याङमा एउटा पसल खुलै हुन्छ । म्हेन्दो शेर्पाको यो पसलमा खान र बस्न पाइन्छ । हिजो दिउँसो पछि भेटिएको मानव बस्तीमा मानिस देख्दा मन आल्हादित हुन्छ । सोलुखुम्वु जिल्लाको महाकुलुङ र भोजपुरको साल्पा सिलिचो गाउँलाई जोड्ने यो भञ्ज्याङ ३३ सय मीटरभन्दा बढी उचाइमा छ ।

यहाँबाट साल्पापोखरी जान अर्को ४५ मिनेट उकालो चढ्नुपर्छ । तर हामीलाई हतार छैन । भोलि बिहानै साल्पापोखरी जाने तय भए पनि सिलिचुङमा चढ्ने कि नचढ्ने भन्ने कुरा रातको मौसमले तय गर्नेछ । तर, मलाई हिजैदेखि हल्का लेक लागेको छ । साथीहरु पनि लगातार तीन दिन हिडेर थाकेका छन् । रातिमा पर्ने बाक्लो तुसारो, टुप्पामा पुगेपछि अचानक लाग्नसक्ने बादल र बास बसेको ठाउँबाट झन्डै नौ सय मिटरको कडा उकालो ! सुत्नु अघि हामीले साल्पा पोखरीबाट फेदी मोडिने निश्चय गर्‍यौं । र, भोलिपल्ट बिहान ७ बजे साल्पा पोखरी जाने उकालो चढ्यौं ।

कुलुपङ्खोबाट हल्का उकालो लागेको बाटो अघि बढ्दै जाँदा उकालो ठडिंदै जान्छ । झन्डै ४५ मिनेटमा साल्पापोखरीको द्वारमा पुगेर हेर्दा लाग्छ पोखरी कति सानो ! तर, साल्पापोखरीलाई घेरेको पर्खाल वरपर हेर्दा यो पोखरी विशाल होला भन्ने अनुमान गनुपर्छ । नजिक पुगेपछि त झन् पोखरीको सुन्दरता, व्यापकता र गहिराई अथाह लाग्छ । पोखरीको पानीको माथ्लो भाग चिसोले जमेको छ । त्यसैले हामीले हातका मुठीले जमेको पानीको पारो फुटायौं र अञ्जुलीले उघाएको पानीले अनुहार र आँखा भिजायौं । पानीभित्र देखिने आकास, जङ्गल र पूर्व र पश्चिममा ठडिएका मानेका प्रतिछायाले पोखरीको सुन्दरता वर्णनातित बनाएका छन् । चिसो खपि नसक्नु भए पनि बिहानको एक घण्टा पोखरी वरपरको सुन्दरतामा यसरी बित्छ, हामी सबै मन्त्रमुग्ध !

पदयात्रीलाई मन्त्रमुग्ध पार्ने सबै थोक छन् मुन्धुम पदयात्रामा ! साल्पापोखरी जस्ता अनेक पोखरी....., बाटाका नागी र विशाल फाँटहरु...., बाँझ र गुरासका जङ्गल, बुकिफूलले ढाकेका पहाड र हुर्हराएर कुद्ने कुहिरो, अनि आँखै अगाडि उठेका अग्ला हिमालका चुचुरा..! मानिसको अतिक्रमणबाट अहिलेसम्म अछुत प्रकृतिको सुन्दरता हाम्रा पितापुर्खाका पालामा कस्तो थियो होला ! साल्पा पोखरी उबेला कति सुन्दर, गहिरो र निर्मल थियो होला ! उबेलै साल्पा गएर फर्कनेहहरु भन्थे साल्पापोखरीहरुको पनि राजा पोखरी ! सिलिचुङ् चुड्हरुको पनि शीर ! यही शीरमा जन्मे, हुर्के र खेले पारुहाङ् र सुम्निमा ! पारुहाङ् र सुम्निमाका सन्तान, हाम्रा पिता पुर्खा वर्षैपिच्छे साल्पा गए, कथा ल्याए । सिलिचुङ्मा उक्लेर कथा सुने र गाउँमा मिथक लिएर आए । यसरी नै साल्पा र सिलिचुङ्को कथा अमर भयो ...। र, त्यही अमर कथा हिजोआजको मुन्धुम ट्रेल भयो । 

मुन्धुम ट्रेलको यो कथा सुन्नेलाई सुनको माला ! र पदमार्गको रेखाचित्र बनाउने, पथप्रदर्शक, बास, खाजापानीको बन्दोवस्त मिलाउने र स्वागत र बिदाइ गरेर यात्रालाई स्मरणीय बनाउने मित्रहरु डा. उध्दब राई र गणेश श्रेष्ठलाई फूलको माला !