साँघुरिँदै सिमसार

माघ २०, २०७७ मंगलबार १३:१२:४२ | रासस

चितवन - वन, वनस्पति, वन्यजन्तु र मानव जीवनका लागि अति महत्त्वपूर्ण सिमसार क्षेत्र साँघुरिँदै गएको छ । जलवायु परिवर्तन, मानव अतिक्रमण र संरक्षणको अभावमा सिमसार क्षेत्र साँघुरिँदै गएको हो ।

कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालय रामपुरका वातावरण विज्ञानका उपप्राध्यापक अनन्तप्रकाश सुवेदी पानीले राम्रोसँग भिजेको ठाउँ वा अत्याधिक आर्द्रता भएको जमिनलाई सिमसार भनिने बताउनुहुन्छ ।

उहाँका अनुसार त्यस्तो जमीन, जहाँ पानीको सतह र जमीन करिब एउटै स्तरमा हुन्छ अनि बोटबिरुवाको अस्तित्व रहेको हुन्छ, जहाँ जमीन लुक्दैन, पानी सुक्दैन र रसिलो जमीन भएको क्षेत्रलाई सिमसार भन्ने गरिन्छ । पानीको मुहानलगायत दलदल, धानबाली एवं पानी जमेको क्षेत्रलाई सिमसार जनाउने गरेको उहाँको भनाइ छ ।

नेपालको राष्ट्रिय सिमसार नीति २०५९ अनुसार जमेको वा बगेको स्थायी वा अस्थायी, प्राकृतिक वा कृत्रिमरूपमा बनेको दलदल क्षेत्र हो । त्यसमा धापलगायत नदीको बाँध क्षेत्र, ताल, पोखरी, जलाशय एवं धानबालीसमेत पर्छ ।

सुवेदी पछिल्ला दिनहरुमा सिमसार खुम्चिँदै जानु मानव जातिका लागि हितकर नभएको बताउनुहुन्छ । उहाँले भन्नुभयो, 'बढ्दो जनसङ्ख्या, खण्डीकृत हुँदै गएको जमीन र जलवायु परिवर्तन सिमसार मासिँदै जानुको मुख्य कारण हुन् ।'

विश्वभर नै सिमसार क्षेत्र घट्दै गएको भन्दै उहाँले त्यसको प्रत्यक्ष असर नेपालमा पनि देखिएको बताउनुभयो । वन र वन्यजन्तुका लागि देशमै महत्त्वपूर्ण मानिएको चितवनमा सिमसार घटेको प्रभाव प्रस्टरुपमा देखिन थालेको सुवेदीको भनाइ छ ।

उहाँले भन्नुभयो, 'निकुञ्जबाट वन्यजन्तु बस्तीमा आउनुको पछाडिका कारण सिमसारको प्रभाव हो ।' यसले गर्दा मानव र वन्यजन्तुका बीचमा द्वन्द्व बढ्दै गएको उहाँ बताउनुहुन्छ । चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत अणनाथ बराल वन र वन्यजन्तुको कल्पना सिमसारबिना गर्न नसकिने बताउनुहुन्छ । ठूला र दुर्लभ वन्यजन्तु पानी पिउने, आहाल खेल्ने मात्रै होइन, यही ओसिलोपनाले वनस्पति उम्रिएर आहार तयार हुन्छ ।

बरालको भनाइमा गैँडा, बाघ, हात्ती जस्ता जनावरका लागि सधैँ पानीको आवश्यकता पर्दछ भने गर्मी मौसममा आहाल र पौडीका लागि पानी नभइ हुँदैन । निकुञ्जभित्रका तलाउहरुमा गेग्रानहरु भरिँदै जानु, पातपतिङ्गर, जलकुम्भी जस्ता झारले ढाक्ने र पलाएका घाँस मरेर जाँदा तलाउ पुरिँदै गएका छन् ।

निकुञ्जले वर्षेनि त्यस्ता तलाउहरु सरसफाइ गर्ने गरेको भए पनि पर्याप्त हुन नसकेको भन्दै उहाँले क्रमशः सिमसार घट्दै जाँदा यसको प्रत्यक्ष प्रभाव वन्यजन्तुमा परेको बताउनुभयो । बाढीपहिरोले भत्काएर पनि सिमसार मासिएको उहाँको भनाइ छ ।

निकुञ्जको बाहिरी भागमा मानव अतिक्रमणका कारण ताल, खोलानाला प्रभावित हुने गरेका छन् । घोल खेत मासेर मानव बस्ती विस्तार हुँदै जाँदा पनि सिमसार खुम्चिँदै गएको छ । निकुञ्ज र वन क्षेत्रमा सिमसार मासिँदै जाँदा वन्यजन्तु मानव बस्ती पस्ने समस्या बढेको छ।

सिमसार क्षेत्र घोषणा र व्यवस्थापन मार्गदर्शन २०७५ ले २७ प्रतिशत चरा र ८५ प्रतिशत वनस्पतिका प्रजाति सिमसारमा आश्रित भएको उल्लेख गरेको छ । चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जका पूर्वप्रमुख संरक्षण अधिकृत रहनुभएका हाल प्रदेश नं २ का वन सचिव रामचन्द्र कँडेल निकुञ्ज हुँदै बग्ने राप्ती, नारायणी र रिउ नदीमा पानीको स्रोत घट्दै जाँदा यसमा आश्रित वन्यजन्तु प्रभावित भएको बताउनुहुन्छ । उहाँले भन्नुभयो, 'सिमसारको प्रभावका कारण वन्यजन्तु मानव बस्ती पस्न थालेका हुन् ।' पोखरी सुकेपछि ती जनावरले आहाल खेल्न नपाएको र उनीहरु चर्ने घाँसेमैदान प्रभावित बनेको कँडेलको भनाइ छ ।

निकुञ्ज हुँदै बग्ने नदी खोलाहरुमा पानी स्रोत कम हुँदा पानी रिचार्ज हुन नपाएर निकुञ्जभित्र पानीको अभाव हुँदै गएको उहाँ बताउनुहुन्छ । उहाँले भन्नुभयो, 'निकुञ्जभित्रको पानीका स्रोत राप्ती, नारायणी, रिउ जस्ता नदी खोलाबाट रिचार्ज हुने गर्दछन् । मुख्य स्रोत नै कम भएपछि रिचार्ज घट्दै गएको छ ।'

राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष सौराहाका प्रमुख डा बाबुराम लामिछाने नदीजन्य पदार्थको उत्खनन र प्रदूषणका कारण पनि सिमसार क्षेत्र प्रभावित भएको बताउनुहुन्छ । उहाँले भन्नुभयो, 'जथाभाबीरुपमा गरिने नदीजन्य पदार्थको उत्खननले पानीको चक्रलाई नै बिगारेको छ ।'

सहरी क्षेत्रको फोहोरको उचित व्यवस्थापन नगर्दा यसको प्रभाव सिमसार क्षेत्रमा समेत परेको उहाँले बताउनुभयो । जसका कारण वन र वन्यजन्तु प्रभावित भएको लामिछाने बताउनुहुन्छ । समयमा नै यसतर्फ ध्यान दिन नसके भविष्यमा ठूलो सङ्कट पैदा हुन सक्नेतर्फ उहाँले सचेत गराउनुभयो ।

वन मन्त्रालयको वनस्पति विभागका उपसचिव मधु घिमिरे नेपालको कुल क्षेत्रफलमध्ये आठ लाख १९ हजार २७७ हेक्टर सिमसारले ओगटेको बताउनुहुन्छ । नेपालका तराई, पहाड र हिमाली क्षेत्रमा अन्तर्राष्ट्रिय महत्त्व बोकेका सिमसार क्षेत्रहरू रहेको बताउँदै उहाँले नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय महत्त्व भएका १० वटा सिमसार क्षेत्रलाई रामसार सूचीमा सूचीकृत गराइ व्यवस्थापन गर्दै आइरहेको बताउनुभयो ।

देशका सबै प्रदेश र पालिकामा यस्ता सिमसार क्षेत्रहरू बाँडिएका छन्  । नेपालमा पाँच हजार ३५८ ताल, तीन हजार २५२ हिमनदी, दुई हजार ३२३ वटा हिमताल रहेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जका सूचना अधिकारी लोकेन्द्र अधिकारी निकुञ्जभित्र ५० भन्दा बढी प्राकृतिक तालतलैया, ६० भन्दा बढी मानवनिर्मित पोखरी, तीन वटा नदी प्रणाली, रामसार सूचीमा सूचीकृत बीस हजारी ताललगायत थुप्रै तालतलैया र सिमसार क्षेत्र रहेको बताउनुहुन्छ।

जिल्ला वन कार्यालय चितवनका सूचना अधिकारी बालकृष्ण खनाल जिल्लामा ४३१ कबुलियती वन, ९३ सामुदायिक वन, एउटा बरन्डाभार संरक्षण वन र पाँचवटा धार्मिक वन हुँदै विभिन्न खोला, खोल्सा बग्ने गरेको र तालतलैया रहेको बताउनुहुन्छ ।

मानव अतिक्रमण र संरक्षणको अभावमा सिमसार क्षेत्र घट्दो क्रममा रहेको उहाँको भनाइ छ । निकुञ्जमा मात्रै होइन, मानव बस्ती वरपर रहेका खोला, खोल्सा, घोल र सिमखेतहरु मासिँदै जाँदा सिमसार क्षेत्र प्रभावित बनेको छ ।

यसका प्रत्यक्ष प्रभाव मानव जातिलाई समेत पर्ने गरेको छ ।

अन्तिम अपडेट: कात्तिक ३०, २०८१

Disclaimer:

उज्यालोका खबर फेसबुक, इन्स्टाग्राम, एक्स ट्वीटर र यूट्युबमा हेर्न तथा उज्यालो रेडियो नेटवर्क ९० मेगाहर्जसँगै देशभरका विभिन्न एफएम रेडियोहरुबाट पनि सुन्न सकिन्छ । उज्यालोमा प्रकाशित तथा प्रसारित सामग्री यस संस्थाको स्वतन्त्र, निष्पक्ष र तथ्यमा आधारित सम्पादकीय नीतिबाट निर्देशित छन् र गल्ती नहोस भन्नेमा सचेतता अपनाएर तयार पारिएका छन् । प्रकाशन र प्रसारण भएका सामग्रीको विषयमा तपाईको गुनासो, प्रतिकृया र सुझावलाई हार्दिक स्वागत गर्दै गल्ती भएको पाईएमा तत्काल सच्याइने जानकारी गराईन्छ । उज्यालोबाट प्रकाशन तथा प्रसारण हुने सामग्रीको प्रतिलिपि अधिकार यस संस्थामा निहीत रहेकोले संस्थाको अनुमति विना समाचारको नक्कल उतार्ने, पुनरुत्पादन, प्रशारण वा फोटोकपी गर्न पाइदैन । कसैले त्यसो गरेमा कानूनी कार्वाही हुन सक्नेछ ।

तपाईको प्रतिक्रिया

नाम (अनिवार्य)

इमेल (अनिवार्य) (गोप्य राखिनेछ)

प्रतिक्रिया दिनुहोस्